Scholenkoepel Qliq Primair Onderwijs in Helmond laat zien: 

Mediawijsheid is geen kwestie 
van losse impulsen...

Mediawijsheid is geen kwestie van losse impulsen. Een structurele aanpak is essentieel. Dat begint bij het professionaliseren van de leerkracht. Leraren hebben oog voor het belang van mediawijsheid, maar het ontbreekt ze vaak aan kennis om ermee aan de slag te gaan. Voldoende kennis bij leraren is de belangrijkste randvoorwaarde om leerlingen op school mediawijsheid bij te kunnen brengen. 

Scholenkoepel QliQ Primair Onderwijs in Helmond is daarom een interne opleiding gestart om binnen de veertien aangesloten scholen voor basis- en speciaal onderwijs, media-ambassadeurs op te leiden. Met als doel – vooruitlopend op het nieuwe landelijke curriculum – mediawijsheid te borgen binnen het basisonderwijs. Een traject dat in 2016 begon met een idee van één leerkracht: Femke Bartels.

Leerkracht groep 6

De leestijd van deze longread is ongeveer 17 minuten.

Deel deze Mediawijs Longread!

“Mijn toen 10-jarige zoon kreeg steeds meer interesse in sociale media en online games. Ik merkte dat ik dat lastig vond. Als moeder vroeg ik me af welke spellen verantwoord waren en hoeveel schermtijd acceptabel was”, begint Femke haar verhaal. Ze ging googelen, zoals iedereen tegenwoordig op zoek gaat naar informatie, en stuitte op de term mediawijsheid (inmiddels één van de vier vaardigheden binnen digitale geletterdheid). “Heel eerlijk: die term was nieuw voor mij, maar het trok mijn aandacht. Ik ging me erin verdiepen en wist al snel dat ik hiermee ook binnen school aan de slag wilde. Inmiddels werk ik twintig jaar in het basisonderwijs en het kriebelde al langer om naast het lesgeven, iets anders binnen school te doen. Mijn rol als leerkracht en mijn persoonlijke interesse kwamen in dit thema samen: ik had mijn passie gevonden.”

‘De term mediawijsheid trok mijn aandacht’

Femke Bartels 

Dit is digitale geletterdheid

Onder digitale geletterdheid vallen vier verschillende 21 eeuwse vaardigheden:

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Terug in de schoolbanken

In januari 2016 start Femke naast haar baan als leerkracht in de middenbouw met de opleiding tot mediacoach. Met als doel: haar eigen kennis en vaardigheden op het gebied van (digitale) media vergroten. Naast interessante theorie met veel achtergrondinformatie over verschillende onderwerpen, bood de opleiding ook veel praktische informatie. Femke: “De positieve insteek van de opleiding is me vooral bijgebleven. Ik startte immers vanuit een ongerustheid over de risico’s en gevaren, maar juist de kansen en voordelen die media bieden voor de maatschappij en voor de ontwikkeling van kinderen, waren een eyeopener voor mij. Dat heb ik meegenomen in het verdere traject.”

'Ik wist meteen: dit moeten we groots aanpakken'

Femke Bartels

Opleiding tot mediacoach

Er zijn verschillende opleidingen voor onderwijs- en bibliotheekprofessionals. Zoals de Nationale Opleiding MediaCoach van de Nationale Academie voor Mens & Maatschappij. Of de Opleiding Mediacoach voor Bibliotheekprofessionals, een gezamenlijk initiatief van GO Opleidingen en de Koninklijke Bibliotheek.

Op elke school een 
coach of ambassadeur

Femke laat zien dat lef tonen loont, stelt Mirjan Albers (adviseur digitale geletterdheid bij Cubiss) in een reactie op de aanpak van Femke Bartels.  

Het zaadje is geplant…

Na een half jaar mag juf Femke zich ook mediacoach noemen. Daarmee is de kous niet af. Integendeel: ze is zo enthousiast dat ze alles wat ze op haar opleiding heeft geleerd, met haar collega’s wil delen. Mediawijsheid op de kaart zetten, wordt haar missie. Niet alleen binnen haar eigen school Talentrijk! in Helmond, maar binnen de veertien scholen van het overkoepelende schoolbestuur QliQ Primair Onderwijs. “Ik wist meteen: dit moeten we groots aanpakken. Het moet een gezamenlijk doel zijn om onze leerlingen mediawijs en digitaal vaardig te laten opgroeien. Dat kan ik niet alleen. Tegelijkertijd wist ik dat ‘tijd’ een issue zou zijn: waar halen we de tijd en het geld vandaan om dit serieus op te pakken? Een vraag die ik ook van mijn directeur en collega’s van andere scholen kon verwachten.”

‘Leerlingen digitaal vaardig laten opgroeien is een gezamenlijk doel’

Femke Bartels

LOF-aanvraag

Het LerarenOntwikkelFonds (LOF) biedt uitkomst. Het LOF ondersteunt en verbindt leraren met goede initiatieven om het onderwijs te verbeteren. Femke besluit een LOF-aanvraag te doen om een interne opleiding op te zetten. Met als doel om op elke school binnen QliQ minimaal één media-ambassadeur op te leiden. Ze schrijft het plan, tot in detail. Femke: “We hebben bijvoorbeeld berekend hoeveel manuren nodig zouden zijn, maar ook hoeveel budget we nodig dachten te hebben voor materialen. We kwamen op een flink bedrag uit. Dit hebben we uiteraard goed onderbouwd.

Een LOF-aanvraag moet aan veel eisen voldoen, schetst Femke. “Je moet vooraf goed nadenken over je plan. We hebben de voorwaarden waar zo’n aanvraag aan moet voldoen dus heel goed doorgelopen. Je mag bijvoorbeeld maar een bepaald percentage van je aangevraagde budget aan materiaal besteden. Het is vooral bedoeld om uren op school vrij te kopen, om te werken aan je idee. Ik heb wel begrepen dat wanneer je eerste aanvraag wordt afgekeurd, je tips krijgt op welke punten je jouw aanvraag kan verbeteren. Zodat de subsidie hoogstwaarschijnlijk alsnog – bij een tweede indiening - toegekend kan worden. Daarnaast zijn ze ook flexibel in de uitvoering van je plan. Mocht het door praktische omstandigheden niet volledig volgens plan verlopen, dan is dat geen probleem - mits je die wijziging kunt onderbouwen en beargumenteren.”

Wat is het
Leraren- 
Ontwikkel-
Fonds?

Het LOF ondersteunt en verbindt leraren met goede initiatieven om het onderwijs te verbeteren. Het aanvraagformulier is globaal van opzet en voor iedereen hetzelfde. Zorg voor extra concrete onderbouwing als je een groter subsidiebedrag aanvraagt. Bij een klein bedrag neemt de jury genoegen met een ‘goed idee’, een groot bedrag vraagt om een ‘goed plan’. Denk ook na over wat je zelf moet/wil leren om je initiatief tot een succes te maken. En wat je te bieden hebt aan andere LOF-leraren. Kijk voor inspiratie ook eens naar de goede voorbeelden of alle goedgekeurde LOF-initiatieven op de website van het LerarenOntwikkelFonds.

Mirjan Albers

‘Femke laat zien dat lef tonen loont’

Nog voordat Femke met het ontwikkelen van de interne opleiding startte, was Mirjan Albers (adviseur digitale geletterdheid bij Cubiss) met QliQ Primair Onderwijs en twee andere scholenkoepels in de regio in overleg over het ontwikkelen van een e-learning mediawijsheid. “Het waren de eerste brainstormsessies, ontstaan vanuit Twitter-contact”, schetst ze. “De scholenkoepels wisselden ideeën met elkaar uit en vanuit Cubiss bood ik advies. Zodoende wist ik van het (LOF-)traject dat Femke was gestart en heb ik haar vervolgstappen met interesse vanaf de zijlijn gevolgd. Haar verhaal vind ik heel inspirerend. Ze heeft de handschoen opgepakt en daarmee laten zien dat lef tonen loont. Haar enthousiasme en gedrevenheid over het onderwerp is de kracht van dit succes, dat in deze longread is beschreven.”

Op elke school een coach
of ambassadeur 

Mirjan Albers - adviseur digitale geletterdheid bij Cubiss

De visie van Femke komt overeen met het idee van Cubiss om mediawijsheid als onderdeel van digitale geletterdheid te borgen binnen het onderwijs. Op elke school een coach of ambassadeur is volgens Mirjan dé manier om het thema bij de leerkrachten op de kaart te zetten. “Bovendien laat dit zien dat het idee werkt. Een ‘opper’-mediacoach als aanspreekpunt voor de mediacoaches van de verschillende scholen, bij wie de overige leerkrachten uit het team weer terecht kunnen. Op verschillende niveaus inspireren zij elkaar om met mediawijsheid aan de slag te gaan. Niet alleen in de klas, maar ook om er zelf meer van te leren.”

Belangrijk is daarbij de geboden ruimte vanuit het bestuur, beaamt Mirjan. “Je ziet dat Femke – mede dankzij de toegekende LOF-aanvraag - alle ruimte heeft gekregen om dit grondig aan te pakken. Dat heeft ons bij Cubiss ook geïnspireerd om op bestuurlijk niveau op deuren te kloppen. We brengen dit thema onder de aandacht op verschillende niveaus en leggen het waarom achter de noodzaak uit om zo deuren verder te openen.”

Mirjan Albers (adviseur digitale geletterdheid bij Cubiss) 

Samen 
stappen 
zetten

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

"Ik vond het heel belangrijk om dit niet alleen te doen"

Femke Bartels

Vrijwel direct wordt de aanvraag van Femke goedgekeurd. De subsidie geeft haar de benodigde ruimte om een interne opleiding binnen QliQ op te zetten. Vanaf januari 2017 is ze één dag in de week vrij geroosterd om ermee aan de slag te gaan. Dat is ook het moment dat haar collega Kim Jaspers aansluit – dan nog bovenschools ICT-coördinator bij QliQ. Femke: “Ik vond het heel belangrijk om dit niet alleen te doen. Dat heb ik ook met mijn LOF-coach besproken. Zij coachte niet zo zeer op de inhoud, maar wel op de stappen die ik zou kunnen zetten en de mensen met wie ik verbinding zou kunnen zoeken. Zo kwam Kim in de picture.”

Adviseur digitale geletterdheid

Gezocht: mediawijze leraren!

Noodzaak: 
mediawijze leraren

Kim noemt het fantastisch dat Femke als leerkracht zo gemotiveerd is om iets te betekenen voor de scholenkoepel. “Haar enthousiasme werkt aanstekelijk, en we willen graag initiatieven vanaf de werkvloer ondersteunen. Bovendien zijn mediawijze leraren noodzakelijk, omdat media onlosmakelijk zijn verbonden met leerlingen. Kinderen worden met media geboren, ze groeien ermee op, maar krijgen te maken met opvoeders voor wie dit niet altijd het geval was. Sterker nog: niemand heeft nog geleerd hoe we ermee om moeten gaan, wat ‘normaal’ en ‘goed’ is. Daarom is het belangrijk dat leraren en ouders zelf digitaal vaardig worden, zodat ze kinderen ook op dat vlak kunnen begeleiden. Met als doel dat leerlingen opgroeien tot kritische en weerbare mediagebruikers die zowel de risico’s als de kansen van media zien.”

‘Mediawijze leraren zijn noodzakelijk omdat media onlosmakelijk met leerlingen zijn verbonden’

Kim Jaspers
Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Onbewust onbekwaam…

Op de vraag of leraren zich bewust zijn van de rol van media op hun eigen leven en binnen de samenleving, zegt bijna iedereen volmondig ‘ja’, merkt Kim. “Als je dan doorvraagt, blijkt dat ze toch onderschatten hoeveel impact media heeft op bijvoorbeeld persoonsvorming en socialisatie. Leraren mediawijs? Dat is nog niet het geval.” Inmiddels is Kim bij QliQ Primair Onderwijs aangesteld als adviseur innovatie & digitale geletterdheid. Een nieuwe functietitel om te benadrukken dat haar taak onderwijsinhoudelijk is en niet draait om kabeltjes en printers. Kim biedt in haar functie ondersteuning op het gebied van digitale geletterdheid en werkt aan de integratie in het onderwijsaanbod. “Leerkrachten handelen vaak nog onbewust onbekwaam, omdat het ze ontbreekt aan kennis. Het is mijn missie om ze bewust bekwaam te maken. Mediawijze leraren zijn immers nodig om onze leerlingen te begeleiden bij het online leren en leven en ze klaar te stomen voor de mediarijke toekomst. Bovendien bieden we binnen school al volop media aan: van digibord en apps op de iPad tot laptop, Chromebook en diverse software. Dat maakt je als leraar medeverantwoordelijk voor de mediaopvoeding.”

Het initiatief van Femke komt dan ook als geroepen, vindt Kim. Binnen QliQ worden we gelukkig aangemoedigd om initiatieven vanaf ‘de vloer’ te stimuleren en te ondersteunen. We krijgen ruimte om buiten de lijntjes te kleuren. De drive van Femke sluit daar naadloos op aan.”

De leerlijn ontwikkelen

Femke stort zich eerst op de theorie om de opleiding op poten te zetten. “Mede dankzij de mediacoach-opleiding wist ik de literatuur en websites te vinden, om de opleiding te schrijven. Ik ben begonnen met de basis: het definiëren van het begrip mediawijsheid. Waarom is het nodig, hoe kunnen we het borgen? Verder komt social media aan bod, behandelen we termen als sexting en grooming, maar ook gamen en gamification.” 

'De vertaalslag naar de praktijk is essentieel'

Kim Jaspers
Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Samen ontwikkelen Kim en Femke theorieblokken en (huiswerk)opdrachten, maar ze willen niet blijven hangen in de theorie. “Dat is vooral een handvat”, stelt Kim. “De vertaalslag naar de praktijk is essentieel.” Telkens is het uitgangspunt dat de deelnemers de volgende dag in de eigen klas met het onderwerp aan de slag kunnen gaan. Zo werden er praatkaartjes voor alle klassen gemaakt. “Er is nu vooral materiaal beschikbaar voor de bovenbouw, terwijl ook jongere kinderen al met media in aanraking komen. Wij vinden het daarom belangrijk dat er aanbod komt voor groep 1 tot en met 8.”

In het proces trekken ze op met mediacoaches van een aantal andere stichtingen. In juni 2017, net voor de zomervakantie, is de opleiding klaar. Er is een online omgeving ingericht waar de theorie te vinden is. Femke: “De eerste mijlpaal is bereikt, nu moet de opleiding nog gebruikt gaan worden.” Ze presenteert haar plannen aan het bestuur en de schooldirecteuren van de veertien QliQ-scholen. “Dat was super spannend, maar wel noodzakelijk. Ons doel was om per school één leerkracht op te leiden tot media-ambassadeur. Dat is gelukt! Uiteindelijk zijn we in het nieuwe schooljaar met maar liefst twintig enthousiaste leraren aan de slag gegaan.”

Praktische bijeenkomsten

De vijf bijeenkomsten in het schooljaar 2017/2018 zijn vooral praktisch ingestoken. Een bewuste keuze, vertelt Femke. “De deelnemers namen vooraf de theorie door, die beschikbaar is via de online portal. Dat gaf ons tijdens de bijeenkomsten van elk 3,5 uur alle ruimte om ervaringen en ideeën uit te wisselen en de opdrachten gezamenlijk op te pakken. Het resultaat? Meer output om in de klas te gebruiken. Zo hebben de deelnemers tijdens de bijeenkomsten samen gesprekskaartjes gemaakt voor alle groepen.” 

Kim: “We hebben de bijenkomsten dicht bij onszelf gehouden en laten zien dat het vooral om een open en geïnteresseerde houding gaat. Mediawijsheid is wat ons betreft geen apart vak. Het is iets dat overal doorheen loopt. We willen leerkrachten door een mediawijze ‘bril’ naar hun leerlingen en naar de lesstof laten kijken. De deelnemers hebben we op het hart gedrukt dat juist de kleine dingen ertoe doen; een open luisterhouding en niet te snel oordelen bijvoorbeeld.”

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Het mooie aan de praktisch ingestoken bijeenkomsten is dat de groep van elkaar leerde, herinneren Femke en Kim zich. “Je inspireert elkaar”, vindt ook Jeroen Pol, deelnemer en inmiddels media-ambassadeur van Daltonschool Talentrijk!. “De lessen maakten veel los bij ons deelnemers, daardoor werd er ook veel kennis uitgewisseld. De combinatie tussen theorie en praktijk was heel verhelderend”, schetst hij.

“Ik had gedacht dat mijn leerlingen verder zouden zijn"

Jeroen Pol is leerkracht groep 6/7 op de locatie Theo Driessenhof van Daltonschool Talentrijk!

Als collega van Femke is hij één van de medewerkers binnen de school die zich gespecialiseerd heeft in mediawijsheid en digitale geletterdheid. Hij begeleidt de leerlingen om veilig gebruik te kunnen maken van de wereld online. “Ik heb eerder de opleiding tot ICT-coach gevolgd. De leerlijn mediawijsheid, waar ik via Femke van hoorde, leek mij een mooie aanvulling op mijn eigen professionalisering. Immers, kinderen zijn elke dag met media bezig en ze worden overspoeld met informatie. Hoewel ze het allemaal heel goed lijken te kunnen, zijn ze lang niet zo vaardig als ze zelf denken. Dat geldt overigens voor ons als leerkrachten ook. Dat was voor mij de grootste eyeopener van de bijeenkomsten zoals die door Femke en Kim zijn opgezet. Ik had gedacht dat mijn leerlingen veel verder zouden zijn.”

Binnen Talentrijk! is de eerste belangrijke stap gezet om digitale geletterdheid te borgen binnen het onderwijs, vertelt Jeroen. “Het staat op het rooster voor de groepen 5 tot en met 8. We hebben een circuit gemaakt met de combinatie van techniek en medialessen, handvaardigheid en drama. Zo heeft het een vaste plek en kan het ook niet zomaar overgeslagen worden door de leerkracht. Ik verzorg de mediales en focus daarbij op de opzoek- en ICT-basisvaardigheden van de leerlingen. Het leuke is dat ik tijdens één van de bijeenkomsten van de interne opleiding de tip kreeg om eens met de game ‘Geheim agent A.A.P’ aan de slag te gaan in het kader van de opzoekvaardigheden. Dat heb ik meteen ingezet in de klas. Zo zetten we mijn professionalisering optimaal in op school.”

'Ik had gedacht dat mijn leerlingen verder zouden zijn'

Jeroen Pol

Op het gebied van mediawijsheid valt er nog winst te behalen binnen school, denkt Jeroen. Aan hem de taak om het onderwerp niet alleen bij de leerlingen weg te zetten, maar ook zijn collega’s te enthousiasmeren over het onderwerp. “Mijn rol is om mijn collega’s te inspireren, door ze bijvoorbeeld trainingen te geven. Die plannen zijn er, maar dat moet nog op de rit gezet worden.”

Olievlek creëren

“We zijn verder gekomen dan ik had gedacht”, geeft Kim toe. “De opleiding heeft heel veel teweeggebracht en ervoor gezorgd dat er op alle scholen binnen QliQ aandacht voor is. Twintig collega’s binnen ons bestuur zitten aan het einde van schooljaar 2017/2018 goed in de materie. Een super mooi resultaat, dat mijn verwachtingen heeft overtroffen.” Hoewel het voor de dames een goed begin is, is het zeker geen eindpunt. Femke: “Vanaf het eerste moment wist ik: ik kan mijn doel niet alleen bereiken, hoe enthousiast ik ook ben. Daarom heb ik in de LOF-aanvraag meteen gesproken over een olievlek. Vanaf de start is het ons idee geweest dat elke media-ambassadeur die wij middels de leerlijn mediawijsheid opleiden, het thema op zijn of haar eigen school op de kaart zet. Niet alleen door er zelf mee aan de slag te gaan, maar des te meer door collega’s te enthousiasmeren, voor te lichten en te begeleiden. Zodat zij ook mediawijs worden.” 

“Hoe mediawijs ik zelf ben, vind ik lastig inschatten”, geeft Geert Lambregts, leerkracht groep 5 op Basisschool St. Trudo, bijvoorbeeld toe. “Op sommige vlakken ben ik het zeker; ik heb kennis van onderwerpen die spelen, ben me bewust van het feit dat media en reclame ons kunnen beïnvloeden. Aan de andere kant volgen de ontwikkelingen zich in zo’n hoog tempo op dat ik het niet altijd gemakkelijk vind om bij te blijven.”

“Leerkrachten beseffen de omvang van het thema nog niet”

Toen de interne opleiding mediawijsheid startte was Geert Lambregts nét overgestapt naar St. Trudo in Helmond. Vanwege die switch heeft hij zich niet aangemeld. “Hoewel ik het wel een belangrijk onderwerp voor het onderwijs vind”, vertelt hij. “Ik merk namelijk zowel thuis - ik ben vader van drie opgroeiende kinderen in de leeftijd van 12 tot 16 jaar – als in de klas dat kinderen wel met media kunnen omgaan, maar zich niet bewust zijn van de mogelijke problemen, bijvoorbeeld in contacten via WhatsApp of social media.”

Er is nog veel te doen als het gaat om mediawijsheid, vindt Geert. Ook binnen het team van zijn school ziet hij niveauverschillen tussen de leerkrachten. “Ik denk dat veel collega’s - en dat geldt ook mezelf – de omvang van het thema nog niet beseffen. We weten nog niet precies wat er allemaal tot mediawijsheid of digitale geletterdheid behoort. Daarom is het goed dat er via de opleiding van Femke en Kim aandacht voor komt. Onze collega Angeniet Mark is inmiddels door hen opgeleid tot media-ambassadeur en helpt ons team op dit vlak vooruit. Het idee is dat Angeniet ons blijft prikkelen en voeden. Als team hebben we besloten mediawijsheid nog niet vast op het rooster te zetten, maar wel te integreren in de lessen. Hiervoor is nu een kletspot in ontwikkeling om het gesprek met de leerlingen in de klas aan te gaan.”

"Er is nog veel te doen als het gaat om mediawijsheid"

Geert Lambregts

Oudergesprekken

Ook in oudergesprekken is media en vooral het gebruik daarvan langzaam maar zeker een onderwerp, merkt Geert. “Het leeft zeker onder ouders. Vaak komt het ter sprake als ze het idee hebben dat hun kind veel op de tablet bezig is, of moeilijk te motiveren is andere activiteiten te ondernemen. Dan willen ze weten hoe andere ouders daarmee omgaan. Ik verwacht dat als wij er op school meer tijd en aandacht aan gaan besteden, dit doorsijpelt richting de ouders.”

En nu?

Het begin is er. Elke school binnen QliQ Primair Onderwijs heeft een eigen mediacoach. Nu is het zaak om het vuur te ontbranden in de rest van het team, weten Kim en Femke. Door te monitoren worden de resultaten zichtbaar gemaakt. Middels de Mediawijsheid Meter wordt gemeten hoe het nu staat met de digitale geletterdheid van de leraren, mediacoaches en leerlingen binnen de scholenkoepel. Dit vormt deels het startpunt voor de bezoeken die ze sinds september 2018 brengen aan alle veertien scholen. Samen met de mediacoach en schooldirecteur spreken ze onder meer over de rol van de kersverse media-ambassadeur binnen het eigen onderwijs. “Elke school heeft een eigen startniveau en focuspunt als het gaat om mediawijsheid”, vertelt Kim. Dat is te lezen in de rapporten van de Mediawijsheid Meter, maar komt ook uit de gesprekken. “De verschillen tussen de scholen en schooltypes worden al snel duidelijk. De begeleiding en vervolgstappen zijn dus echt maatwerk. Daarbij is ons doel om het kind binnen de schoolontwikkeling voorop te zetten. Wat hebben de leerlingen nodig om mediawijs te worden?”

De Cubiss Mediawijsheid Meter

In 2018 zet Cubiss voor het derde jaar op rij de Mediawijsheid Meter uit bij scholen in de provincie Noord-Brabant. Hiermee wordt gemeten hoe het ervoor staat met de digitale geletterdheid op de scholen, zodat zij daarna aan de slag kunnen met de verbeterpunten. In het rapport komen de vier vaardigheden – mediawijsheid, computational thinking, ICT-basisvaardigheden en informatievaardigheden - aan bod. Aan de leraren wordt gevraagd om de eigen vaardigheden weer te geven en een inschatting te geven van de skills van de leerlingen. Ook is er aandacht voor wat ze (al) doen in de eigen onderwijspraktijk op het gebied van digitale geletterdheid en geven leraren aan hoe belangrijk het thema wordt gevonden. 

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

“Bovendien gaan we met de praktijkbijeenkomsten door”, vult Femke aan. “In het schooljaar 2018/2019 hebben we een aantal terugkombijeenkomsten op de agenda staan. Hiermee houden we niet alleen de theorie up-to-date, maar vooral verbinding met elkaar. Het idee is om elkaar enthousiast te houden over het thema. Op verzoek focussen we de bijeenkomsten nu op de informatievaardigheden, een ander belangrijk begrip binnen digitale geletterdheid. Hoe leer je de leerlingen slim zoeken? Hoe formuleer je een goede onderzoeksvraag, welke bronnen kunnen leerlingen gebruiken?”

‘Elke school heeft een eigen startniveau en focuspunt als het gaat om mediawijsheid’

Kim Jaspers

Plan voor komende jaren

Het initiatief van Femke heeft het balletje aan het rollen gebracht. Zo heeft het bestuur van QliQ de dames nu gevraagd om een plan te schrijven, om digitale geletterdheid ook de komende drie jaar binnen het onderwijs van de veertien scholen te borgen. Jan van der Heijden, voorzitter van het College van Bestuur, stelt: “De professionals die dagelijks met de kinderen werken, weten het beste wat er nodig is. Ons uitgangspunt is de juiste mix te vinden tussen de vragen van onderaf en het beleid van boven. Alleen dan vind je de oplossing voor het vraagstuk. Dat is ook de kracht geweest van dit traject.”

‘Ons uitgangspunt is de juiste mix te vinden tussen de vragen van onderaf en het beleid van boven. Dat is ook de kracht geweest van dit traject.’ 

Jan van der Heijden

“Zolang alle oprechte vragen nog niet beantwoord zijn, is er nog werk aan de winkel”, vindt van der Heijden. “Bovendien komen er elke keer weer nieuwe vraagstukken bij als het gaat om digitale geletterdheid. Dat kun je niet stoppen, en daar kun je je niet voor afsluiten.” 

“Mediawijs word je door te doen”

Jan van der Heijden is sinds 2006 voorzitter van het College van Bestuur bij QliQ Primair Onderwijs. Sturen en stimuleren is zijn bestuurlijke uitgangspunt. “Niet zelf opereren in de uitvoering, maar wel goed voorleven. Dat betekent dat ik meezoek naar het antwoord door belangstelling te tonen, de juiste vragen te stellen en het proces te stimuleren. En dat ik de professionals op de vloer de ruimte geef om de antwoorden te vinden op de vraagstukken die spelen in de kern van onze organisatie: de klas.”

Helpen en voorleven

Het staat volgens Van der Heijden buiten kijf dat digitale geletterdheid een belangrijk thema is binnen het onderwijs. Media en sociale media geven volgens de bestuurder een boost aan de ontwikkeling van kinderen, mits het goed voor ze geïntroduceerd wordt. “Onze leerlingen groeien op in een landschap waarin heel veel wijsheid te halen is. Het onderwijs heeft de opdracht om ze te leren hun weg hierin te vinden. Niet alleen binnen de muren van de school, maar ook daarbuiten. Zodat ze ook in een andere context weten hoe te handelen. Kinderen helpen het zelf te doen; dat geldt voor lopen en fietsen, voor rekenen, lezen én voor de omgang met media en de schat aan informatie die de informatiemaatschappij met zich mee brengt. Als kinderen leren zelfbewuste keuzes te maken, dan draagt media bij aan de kansengelijkheid. Daarom is het zo belangrijk dat de professionals die de kinderen dagelijks begeleiden mediawijs zijn. Alleen dan kun je helpen en voorleven.”

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Als leerkracht ben je een rolmodel, schetst Van der Heijden. “Je wilt het goede voorbeeld geven, maar dan moet je wel weten waar dat voorbeeld op gestoeld is. Door zelf te leren op de juiste manier met media om te gaan, het goed in te zetten en te weten dat een positief punt ook negatieve kanten kan hebben, kun je kinderen helpen en stimuleren om het zelf ‘goed’ te doen. Daarom vind ik het initiatief van Femke zo waardevol. Het maakt dat we dezelfde taal bezigen, dezelfde kwalificaties hanteren en dezelfde voorbeelden naleven als het gaat om ‘goed’ mediagebruik.”

Niet meer uitstellen

Van der Heijden is trots op wat er al bereikt is. “Mediawijs word je door te doen. Door samen aan de slag te gaan. Niet door protocollen, rapporten van de deskundigen aan de zijlijn of overlegtafels. Aan andere scholen en schoolbesturen wil ik dan ook adviseren: stel niet uit. Er is al veel over nagedacht, over geschreven. Ga het spel zelf spelen. Vertrouw op de spelers in je team en ga aan de slag. Zodat de olievlek zich verder gaat verspreiden en we een nieuwe generatie helpen het zelf te doen.”

Jan van der Heijden

Voorzitter van het College van Bestuur
bij QliQ Primair Onderwijs

Ingrid de Jong

“Maak zichtbaar
  wat ontbreekt voor
  structurele aanpak”

Mediawijsheid is als onderdeel van digitale geletterdheid één van de negen leergebieden waarvoor ontwikkelteams nieuwe landelijke curricula ontwikkelen. In 2021 wordt deze curriculumherziening verwacht. “QliQ Primair Onderwijs heeft goed gezien dat dit vraagt om digitaal geletterde leraren”, vindt Ingrid de Jong (projectleider mediawijsheid bij Cubiss).


“Dat digitale geletterdheid een plek krijgt in het nieuwe curriculum is de erkenning dat het thema cruciaal is om leerlingen op te laten groeien tot actieve en betrokken burgers. Steeds meer leraren zien – net zoals Femke - in dat zij er nu echt mee aan de slag moeten.”

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Steeds meer leraren zien
in dat zij er nu echt mee
aan de slag moeten

Ingrid de Jong - Adviseur - projectleider bij Cubiss

Ingrid de Jong heeft vanuit Cubiss samen met diverse stakeholders in het onderwijs en de bibliotheekwereld een visie geformuleerd voor een structurele aanpak van digitale geletterdheid. Dit visiedocument ‘Samenwerken aan digitale geletterdheid’ bestaat uit vijf bouwstenen. Samen vormen ze de juiste route om het een plek te geven. “Als startpunt is het belangrijk om te kijken waar de school op dit moment staat”, stelt Ingrid. “Vervolgens bepaal je middels een visie en beleid waar je heen wilt. Vraag jezelf af wat je doel als school of scholenkoepel is op de langere termijn. Hoe leer je kinderen zelfbewuste keuzes te maken in de sterk veranderende mediarijke samenleving? Inventariseer wat je al doet, dan wordt vanzelf zichtbaar wat nog ontbreekt voor een structurele aanpak.”

Daarin is het professionaliseren van de leerkracht via na- en bijscholing – zoals de opleiding tot mediacoach of de interne leerlijn die Femke en Kim voor QliQ ontwikkelden – onmisbaar. Om succesvol deel te nemen aan de maatschappij hebben leerlingen nu en in de toekomst immers andere vaardigheden nodig dan voorheen. Leraren zien volgens Ingrid het belang van mediawijsheid, computational thinking en informatie- en ict-basisvaardigheden, maar het ontbreekt ze vaak nog aan kennis om er in de klas mee aan de slag te gaan. Leraren vinden het bijvoorbeeld nog lastig om lesmateriaal te vinden dat geschikt is om in de klas aandacht te besteden aan digitale geletterdheid met de juiste producten en activiteiten. “Zoals Femke en Kim ook al aangeven: er is op het gebied van mediawijsheid veel (gratis) aanbod beschikbaar voor de groepen 7 en 8, maar voor andere klassen en leeftijden is dit een stuk schaarser. Bovendien vinden veel leraren het lastig om de kwaliteit van het materiaal te beoordelen. Informatie en inspiratie met elkaar delen is daarnaast belangrijk om leraren in beweging te krijgen en te houden.”

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Wanneer je met digitale geletterdheid aan de slag wil gaan, is het een goed idee om gewoon te beginnen, vindt Ingrid. “Het nieuwe curriculum waarin dit thema is opgenomen, komt er hoe dan ook aan. Ga nu gewoon al aan de slag en maak een keuze waar je start, bijvoorbeeld met mediawijsheid of informatievaardigheden. Het zijn accenten binnen het grotere geheel; digitale geletterdheid. Vergeet ook niet alle inspanningen te monitoren en te evalueren. Meet hoe het staat met de digitale geletterdheid van leraren en gebruik dat als startpunt, om de aanpak aan te scherpen, successen zichtbaar te maken en een breder draagvlak binnen het team of het bestuur te creëren.”

Belangrijk is daarbij de geboden ruimte vanuit het bestuur, beaamt Ingrid. “Je ziet dat Femke – mede dankzij de toegekende LOF-aanvraag - alle ruimte heeft gekregen om dit grondig aan te pakken. Dat heeft ons bij Cubiss ook geïnspireerd om op bestuurlijk niveau op deuren te kloppen. We brengen dit thema onder de aandacht op verschillende niveaus en leggen het waarom achter de noodzaak uit om zo deuren verder te openen.”

Mirjan Albers (adviseur digitale geletterdheid bij Cubiss) 

Break to next page after this element (Switch to PDF view)
Handig om te weten

• De leidinggevende

De leidinggevende is cruciaal voor een dergelijk traject. Het is belangrijk dat je als leraar de ruimte krijg om ermee aan de slag te gaan, en je gesteund voelt door de directie. 

Ga eens shoppen bij Cubiss, zoek contact met ervaringsdeskundigen zoals Femke en Kim. Kortom: haal informatie en tips op voordat je start. En zorg voor een ‘partner in crime’, doe het niet alleen. 

• Plan bijeenkomsten

Zit de organisatie niet in de weg. Plan dus bijeenkomsten buiten schooltijden, probeer budget vrij te spelen met bijvoorbeeld een LOF-aanvraag. Daarmee verlaag je de drempels voor de directie om je de ruimte te geven die je nodig hebt.

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

• Scholingsbudget

Elke leraar heeft een scholingsbudget om zichzelf te professionaliseren. Probeer daarop aan te haken om leraren mediawijzer te maken.

• Opnemen in de les

Neem direct alle groepen mee om mediawijsheid in het onderwijs te borgen. Veel lessen en informatie zijn bedoeld voor groep 7/8. Femke en Kim hebben er bewust voor gekozen ook de kleuters mee te nemen. Kinderen worden immers met media geboren, mediawijsheid moet dus een onderdeel zijn van de sociaal emotionele vorming van leerlingen. 

Ook net als Scholenkoepel Qliq
een mediawijze school worden?

Neem vandaag contact op met Ingrid de Jong, adviseur / projectleider bij Cubiss om al morgen een sterke start  te kunnen maken!

Mirjan Albers (adviseur digitale geletterdheid bij Cubiss) 

Copyright: 
Cubiss Brabant

Concept, creatie & technische realisatie: 
soul.builders

Interviews en eindredactie: 
Swaans Communicatie

Fotografie pagina 8 en 10: 
Femke Bartels & Kim Jaspers - QliQ

Portretfotografie pagina 3, 4, 13 en 14: 
Boyd Brian Smith

Fotografie & film overige pagina's: 
soul.builders

Cubiss - Iedereen Doet Mee!